gora | ||
Nasze Publikacje |
||
Artykuł zastrzeżony prawem autorskim - kopiowanie w całości bez zgody autora zabronione |
Załączanie kolejnych przełożeń w skrzynce biegów o wałkach na stałe od
siebie oddalonych (w przeciwieństwie do skrzynek automatycznych
posiadających przekładnie obiegowe) może odbywać się na kilka różnych
sposobów. Znacznie lepsze efekty daje rozwiązanie z zastosowaniem
dwóch kół zębatych walcowych o zębach skośnych. Pozbawione jest ono wad 1
i 3 poprzedniego rozwiązania. Powstał tu jednak problem innej natury. Kół
zębatych o zębach skośnych nie można bowiem rozłączać poprzez ich wzajemne
przesuwanie. Muszą być usytuowane względem siebie na stałe. Aby możliwe
było rozłączne przenoszenie momentu obrotowego, jedno z kół osadzono
ślizgowo na wałku i wyposażono w dodatkowy wieniec zębaty, który może
zazębiać się ze specjalnym, kompatybilnym z nim wieńcem zębatym o
uzębieniu wewnętrznym połączonym za pomocą wielowypustu z wałkiem.
Zazębienie tego wieńca z wieńcem przy kole zębatym załącza przełożenie,
rozzębienie uniemożliwia przeniesie momentu obrotowego, a koło zębate
będzie obracało się swobodnie względem wałka. Zasadę działania sprzęgła
zębatego przedstawia rysunek 1. W praktyce rozwiązanie to zostało przebudowane do
postaci nieruchomej piasty osadzonej wielowypustowo na wałku (tuż przy
wieńcu zębatym koła zębatego ślizgowo osadzonego na wałku) i poruszającej
się na niej tulei sprzęgającej (często mylnie nazywanej przesuwką)
i nazwano sprzęgłem zębatym. Tak skonstruowane sprzęgło zębate znalazło
zastosowanie w wielu konstrukcjach skrzyń biegów samochodów ciężarowych, a
w osobowych i wyścigowych samochodach firmy Ferrari stosowane jest do
dziś. Każdy z wymienionych typów posiada wiele odmian
konstrukcyjnych, a ponadto budowane są synchronizatory będące kombinacją
różnych typów. Synchronizator prosty został przedstawiony na
rysunku 2.
rysunek 2 -
synchronizator prosty Na wałku [9] osadzone są koła dwa zębate [2] sąsiednich
biegów. Są one osadzone ślizgowo na łożyskach igłowych [1] lub na tulejach
ślizgowych. Pomiędzy nimi na wielowypuście wałka [9] osadzona jest piasta
synchronizatora [6], której zewnętrzny wieniec zębaty ma takie same
parametry, jak wieniec zębaty [3] koła zębatego [2]. Na piaście [6]
osaczona jest tuleja sprzęgająca [4], która współpracuje z widełkami
wyłączającymi wewnętrznego mechanizmu zmiany biegów, a jej uzębienie
wewnętrzne ma parametry wieńca zębatego [3]. Tuleja sprzęgająca [4] na
wewnętrznej części walcowej posiada obwodowy rowek, w który wciska się
kulka zatrzasku [5]. Na obwodzie piasty znajdują się trzy lub sześć
zatrzasków kulkowych. Dzięki temu poosiowe przesuwanie tulei sprzęgającej
[4] powoduje jednoczesne przesuwanie piasty synchronizatora [6]. Piasta
wyposażona jest dodatkowo w pierścienie stożkowe wewnętrzne o kącie
nachylenia powierzchni zwykle 5-7 stopni wykonane jako wkładki z brązu,
które współpracują z pierścieniami stożkowymi [8] kół zębatych. Rysunek 2A
przedstawia synchronizator w pozycji neutralnej. Nie jest załączony żaden
bieg. Gdy kierowca rozpoczyna załączanie biegu (rysunek 2B), poprzez
mechanizm zmiany biegów przesuwa tuleję sprzęgającą w kierunku koła
zębatego. Ta poprzez zatrzask kulkowy przesuwa również piastę
synchronizatora, w wyniku czego powierzchnie stożkowe [7] i [8] zaczynają
się zacierać powodując wyrównanie różnicy prędkości obrotowych koła
zębatego [2] i wałka [9]. Jest to faza synchronizacji. W wyniku działania
poosiowej siły wywieranej przez kierowcę, następuje promieniowe wciśnięcie
kulki zatrzasku kulkowego i przesunięcie tulei sprzęgającej, która zazębia
się z wieńcem zębatym [3]. Jest to faza załączenia biegu. Wadą tego
rozwiązania, pomimo niewątpliwej prostoty konstrukcji jest brak możliwości
kontroli fazy synchronizacji. Oznacza to, że jeśli kierowca zbyt
gwałtownie będzie chciał załączyć bieg, to faza synchronizacji nie
spowoduje całkowitego wyrównania prędkości obrotowych wirujących
elementów, a załączenie biegu odbędzie się z pewnym zgrzytem.
rysunek 3 -
synchronizator bezwładnościowy (blokujący) Koła walcowe [1] i [8] mają zębate wieńce [3] i [7] o
zębach prostych oraz stożkowe pierścienie [10] i [18]. Między kołami [1] i
[8] na wałku [9] osadzona jest piasta synchronizatora [14] posiadająca
uzębienie, jak w przypadku synchronizatora prostego. W omawianym przypadku
koło zębate [1] jest integralną częścią wałka sprzęgłowego, ale zasada
działania tego mechanizmu będzie dokładnie taka sama w przypadku osadzenia
koła zębatego [1] ślizgowo na wałku [9]. Piasta synchronizatora nie
przesuwa się na wałku i zabezpieczona jest pierścieniem ustalającym [2].
Na zęby piasty [14] nasunięta jest tuleja sprzęgająca [16]. Pomiędzy
piastą synchronizatora [14] a sąsiednimi kołami zębatymi znajdują się
wykonane z brązu pierścienie blokujące (synchronizujące) [11] i [17],
których wewnętrzne powierzchnie stożkowe współpracują z pierścieniami
stożkowymi [10] i [18]. Pierścienie blokujące wyposażone są w wieńce
zębate [4] i [6] o takiej samej podziałce, jak tuleja sprzęgająca [16]
oraz wieńce zębate [3] i [7]. Powierzchnie czołowe zębów pierścieni
blokujących od strony tulei [16] są zaostrzone pod takim samym kątem, co
zęby tulei.
rysunek 4 -
zasada działania synchronizatora bezwładnościowego (blokującego) Oznaczenia odnoszą się do rysunków 3 i 4. Pozycją
wyjściową jest neutralne ustawienie elementów oznaczające "luz" - rysunek
4A. Kierowca przesuwa tuleję sprzęgającą [16] z położenia środkowego np. w
lewo. Tuleja będzie pociągać za sobą wkładki [5] aż do chwili, w której
oprą się one o powierzchnie czołowe wycięć [12] w pierścieniu blokującym
[17]. Zostanie on z niewielką siłą dociśnięty do pierścienia stożkowego
[18] koła zębatego [1]. W tej samej chwili w wyniku tarcia pierścień
blokujący [17], pociągany przez stożkową powierzchnię [18] związaną z
wieńcem zębatym [3] i kołem zębatym[1] obróci się w stronę obrotu wałka
sprzęgłowego o kąt, określony obwodowym luzem między grubością wkładek [5]
i krawędziami wycięcia [12] w pierścieniu blokującym [17]. Wskutek tego
zęby pierścienia [17] ustawią się naprzeciw zębów tulei sprzęgającej [16],
uniemożliwiając ich przesunięcie w kierunku wieńca zębatego [3]. Omawiana
faza widoczna jest na rysunku 4B. Oznacza to, że nie można załączyć
przełożenia wprost, tak jak miało to miejsce w synchronizatorze prostym.
Czas synchronizacji określa się na poziomie około 0,5
sekundy dla synchronizatorów samochodów osobowych i około 1 sekundy dla
samochodów ciężarowych. W części drugiej przedstawię synchronizatory
progresywne i inne ciekawe rozwiązania techniczne. |
Opracowanie mgr inż. Ireneusz Kulczyk Zespół Szkół Samochodowych w Bydgoszczy |