Motoryzacja w Kronice Techniki

Wiek XX

Wiek dwudziesty to wiek burzliwych wydarzeń w każdej dziedzinie życia. To wiek wielkich wojen światowych, które paradoksalnie przyczyniły się do wielkiego rozwoju myśli technicznej. To właśnie na potrzeby  pierwszej wojny światowej rozwinęła się motoryzacja i lotnictwo. Rozwój motoryzacji był tak szybki, że  już w latach dwudziestych co piąty Amerykanin posiadał samochód. To w dwudziestym wieku uznany został za idealny środek lokomocji, i to przekonanie doprowadziło do tego, że po powierzchni Księżyca astronauci poruszali się pojazdem kołowym.
Pojazd samochodowy przeszedł w ciągu tych stu lat wielką metamorfozę. Na początku skromny, podobny do bryczki, z silnikiem o niewielkiej (z dzisiejszego punktu widzenia) mocy silnika, poprzez lata trzydzieste pięknych limuzyn będących niemal dziełami sztuki, i lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte ogromnych pojazdów błyszczących chromem. Współczesne samochody to przede wszystkim techniczne cacka nafaszerowane elektroniką, która przede wszystkim dba o bezpieczeństwo podróżujących. Ale nie zawsze tak było...

Niemieckie i francuskie automobile seryjne

1901  Po pierwszych próbach napędzania wozów drogowych silnikami benzynowymi (1996) ustąpił sceptycyzm dużych kręgów ludności wobec nowego środka lokomocji. Była już dostateczna liczba klientów, aby produkować automobile seryjnie.
Obok firmy wynalazcy auta benzynowego, Towarzystwa Motorowego Daimlera ze swymi samochodami Maybacha oraz zakładów Benza, także inni producenci ukierunkowali się na produkcję automobili.  W Niemczech był to m. in. Ferdynand Porsche z „samochodem Lohnera” mającym zamontowany na przedniej osi silnik elektryczny. Znamienne było to, że pierwsze auta produkowano seryjnie nie w Niemczech, lecz we Francji. Między rokiem 1890 i 1900 Panhard i Levassor za 20% opłatę licencyjną rozpoczęli, podobnie jak Armand Peugeot, produkcję samochodów Daimlera. Hrabia Albert de Dion i jego partner Beorges Bouton przebudowali maszyny Daimlera i Benza i skonstruowali wkrótce własne mechanizmy napędowe.  W roku 1898 w małym warsztacie w Billancourt koło Paryża Louis Renault założył wreszcie swoje późniejsze imperium samochodowe.
Już w pierwszym roku Renault sprzedał 60 aut, a do końca 1900 roku dostarczył 200 samochodów. W 1903 roku zatrudniał on na terenie 13000 m² 600 robotników. Rozwinięta już konkurencja cieszyła się jeszcze większym powodzeniem. De Dion – Bouton wyprodukował 30000 silników.
W Niemczech szczególnie aktywny był Carl Benz. Podczas gdy Daimlerowi udało się w wielkim stylu rozszerzyć granice swojej licencji na Francję, Benz rozpoczął za późno negocjacje w tym kraju i musiał zaangażować się jako jego konkurent we własne wyroby. W 1894 roku zakład sprzedał 67 aut; rok później 135. W roku 1898 obrót wynosił 434, a w 1899 już 572 samochody.  Wkrótce firma zaproponowała cały asortyment pojazdów od małego, otwartego, dwuosobowego Velo o mocy 3 (!) KM, do dwunastomiejscowego Break o mocy 15 KM. W 1899 roku przedsiębiorstwo prezentowało się jako okazałe towarzystwo akcyjne z 3 milionami marek kapitału. Wraz z pierwszymi wyścigami, około 1900 roku, zmieniły się kryteria rynkowe. Nabywca kierował swoje gusta już nie tylko na komfortowe, solidnie zbudowane karety – których pierwowzorem były stare luksusowe powozy – chciał teraz szybkich samochodów. Przecież Camille Jenatzy 29 kwietnia 1899 roku na swym „La Jamais Contente” przekroczył prędkość 100 km/h.  Nowa fala przyszła z Francji i postawiła przede wszystkim niemieckich dostawców w sytuacji wymagającej działania. U Benza liczba wyprodukowanych samochodów spadła z 603 w roku 1900 do 385 w 1901. Benz przedstawił ofertę o szerokim wachlarzu, aby odzyskać swoją pozycje na rynku: w 1901 roku firma zaproponowała nie mniej niż 10 różnych modeli, od dwumiejscowego o mocy 5 KM do nowego cieżkiego Break 20 KM. Jednak trzeba było zrewidować pogląd Carla Benza, że „50 km/h wystarczy”. Auta stały się szybsze – liczba sprzedanych wyrobów wzrosła.

Wynalazki i automobil

Pierwsze zdolne do użytku auta wymagały oczywiście mnóstwa wynalazków. Oto obok szybkobieżnego silnika czterosuwowego, potrzebny był nagle gaźnik. Wynalazł go między 1864 i 1874 rokiem Austriak Siegfried Marcus, który już wówczas eksperymentował z silnikami benzynowymi. Jego gaźnik rozpylał paliwo silnikowe za pomocą obracających się szczotek. Podstawową formę gaźnika z otworem wtryskowym wynalazł w roku 1892 Wilhelm Maybach . Już w 1870 roku Marcus wyposażył silnik benzynowy także w elektromagnetyczny zapłon, który w 1897 roku ulepszył Robert Bosch. Jeszcze 10 lat wcześniej, w roku 1860, pochodzący z Belgii francuski mechanik Jean Joseph Etienne Lenoir wynalazł świece zapłonowe. W 1902 roku Robert Bosch ulepszył je pod względem wykonania technicznego. W tym samym roku współpracownik Boscha, Gottlob Honold, skonstruował niezawodny wysokonapięciowy iskrownik. Do przenoszenia napędu w samochodach w 1884 roku brytyjski inżynier James Slater zgłosił do opatentowania łańcuch rolkowy, a w 1895 roku Szwajcar Hans Renold – bezszmerowy łańcuch ząbkowy. W roku 1898 Berlińczyk Joseph Vollmer po raz pierwszy zastosował wał napędowy osadzony w łożyskach kulkowych. Od początku były problemy z chłodzeniem silnika.  W 1897 roku Wilhelm Maybach znalazł możliwe do przyjęcia rozwiązanie poprzez chłodnicę rurkową, którą w 1899 roku ulepszył w tzw. „chłodnicę wężową”. W 1902 roku Brytyjczyk Frederick Lanchester otrzymał patent na hamulec tarczowy.  W 1907 roku fabryka wagonów w Nesseldorf – później Tatra – wprowadziła hamulce bębnowe. Wprawdzie już w 1895 roku Niemiec Hugo Mayer skonstruował hydrauliczne hamulce samochodowe, jednakże zostały one zastosowane dopiero później przez Amerykanina Malcolma Lockheeda.

1901  Na rynek wszedł pierwszy model „Mercedesa.”. W 1895 roku Towarzystwo Samochodowe Daimlera stało przed finansowa ruiną. Wtedy austro-węgierski konsul honorowy w Nicei, Emil Jellinek, zażądał konstruktywnych zmian i zmiany nic nie mówiącej za granicą nazwy firmowej nowego modelu. Aby rozkręcić obrót we Francji Daimler nazwał go dźwięcznym imieniem własnej córki – „Mercedes”.

1

1902  13 sierpnia  w Lahr urodził się Felix Wankel – niemiecki konstruktor maszyn, wynalazca silnika z tłokiem wirującym.

1905  W Berlinie otwarto publiczną komunikację autobusową. Nowe omnibusy napędzane mechanicznie miały 16 miejsc siedzących we wnętrzu i 18 na dachu, ponadto 3 miejsca stojące. Dzięki temu na jakiś czas zaspokojono potrzeby rozwijającej się publicznej miejskiej sieci komunikacyjnej. W nocy nadal kursowały autobusy konne.
Transport osobowy w dużych miastach dysponował sześcioma rodzajami pojazdów, z których wszystkie powstały w okresie ubiegłych pięćdziesięciu lat: tramwaj – 1884, kolej podziemna – 1901, taksówki, trolejbusy – 1892 i wreszcie omnibusy napędzane mechanicznie. Ten ostatni pojazd był niezależny od szyn i napowietrznej sieci trakcyjnej i to dawało mu najwięcej możliwości. W 1898 roku przeprowadzono jazdy próbne elektrobusów zasilanych z akumulatorów.

Traktory na gąsienicach

1906  Amerykanin Benjamin Holt dostarcza na rynek kalifornijski produkowane seryjnie traktory gąsienicowe o napędzie parowym.
Zasadę gąsienic stworzył w 1825 roku Sir George Cayley. Brytyjski posiadacz ziemski zaprojektował zmontowany z szerokich, płaskich ogniw łańcuch bez końca, owijający się na dwóch kołach wieńcowych. Przy obustronnych gąsienicach ciężar pojazdu rozkłada się na dużej powierzchni, dlatego też pojazd nie zapada się tak łatwo w grząskim gruncie. Tego rodzaju pojazdy były jednak budowane tylko w pojedynczych egzemplarzach.

1908  Francuska firma Sizaire et Nadin wykonała pierwsze niezależne zawieszenie kół przednich. Nie zyskało ono jednak powszechnego uznania i dopiero w 1931 roku firma Peugeot powróciła do tego pomysłu.
Firma Delco zbudowała pierwszy układ zapłonowy wyposażony w cewkę zapłonową i rozdzielacz zapłonu. W Stanach Zjednoczonych firma Schebler przedstawiła pierwszy dwunastocylindrowy silnik widlasty dla samochodów osobowych.. Również w USA wyprodukowano pierwsze samochody z ogrzewaniem wewnętrznym. Potrzebne do tego ciepło pobierane jest z gorących gazów wydechowych w wymienniku ciepła.

1910 W Europie i USA zaczęto używać samochodów pożarniczych z pompami gaśniczymi, napędzanymi silnikami benzynowymi. Jeszcze w 1906 roku  pewien „rzeczoznawca” wypowiedział opinię, że stosowanie „napędzanych benzyną silników spalinowych jest przeciwne po wsze czasy samochodowemu ruchowi pożarniczemu”.  W 1907 roku w Gaggenau wyprodukowane zostały przez Daimlera samochody gaśnicze z pompami napędzanymi silnikiem benzynowym. Po kilku latach były stosowane powszechnie.

Rekord szybkości pobity

16 marca 1910 Samochód wyścigowy "Blitzen-Benz" ustanawia w Daytona (USA) rekord szybkości 228,1 km/h. Firma Benz, która nie przywiązywała nigdy wagi do rekordów szybkości, musiała na początku XX wieku stwierdzić, że zwycięstwa w wyścigach przynoszą konkurencji zyski w postaci zwiększonych obrotów. Dlatego też zdecydowała się ona wziąć udział w "Brukselskim mistrzowskim spotkaniu szybkości", prezentując "Giganta". Pod kierownictwem głównego inżyniera Hansa Nibla został użyty po raz pierwszy przebudowany w 1908 r. samochód wyścigowy "Blitzen-Benz". W wyniku tego powstał samochód o mocy 200 KM, z silnikiem czterocylindrowym o pojemności 21,5 ltr. Cylindry miały średnicę 185 mm i skok tłoka 200 mm. Ważący 1,2 t wóz uzyskał rewelacyjną prędkość 193,116 km/h. W tym samym roku podczas drugiego startu osiągnął 202,653 km/h i poprawił się w USA - z Bob Burmanem przy  kierownicy na 228,1 km/h.

1913  W Grunewaldzie koło Berlina rozpoczęły się prace przy budowie "Samochodowej drogi komunikacyjnej i treningowej", w skrócie nazywanej AVUS. Kiedy kapryśny angielski multimilioner i architekt Hung Fortescue Locke - King zobaczył wielkie wyścigi szosowe, zlecił w 1906/1907 r. zbudowanie pierwszej szosy wyścigowej - Brooklands Motor Course, długości 4,3 km - w bezpośredniej bliskości swojej posiadłości ziemskiej na południowy zachód od Londynu. Brytyjczycy mogli tam nie tylko urządzać wyścigi, lecz także trenować swoich kierowców. Niemiecki cesarz Wilhelm II chciał podarować swojej Rzeszy podobne urządzenie. Plany pierwszej autostrady dla Niemiec datują się na rok 1909. Budowa, przerwana przez wojnę, została ukończona dopiero pod koniec roku 1920. Oficjalna inauguracja nastąpiła 19 września 1921 r. Ta trasa wyścigowa, długości 19,6 km i szerokości 2 razy po 8 m, o nawierzchni grubości 25 cm, stała się wzorcem dla wszystkich autostrad. Przez Grunewald przebiega bezkolizyjnie, z 8-metrowym pasem zieleni pośrodku.

1913  W Wielkiej Brytanii firma Lagonda po raz pierwszy zbudowała samochody z samonośną karoserią, firma Reo w USA umieściła dźwignię zmiany biegów pomiędzy przednimi siedzeniami; również w Ameryce zostały skonstruowane kierunkowskazy. Od 1901 r. w budowie samochodu pojawiają się coraz to nowe detale: w 1902 r. Renault wprowadziła hamulec bębnowy, Anglik Frederick William Lanchester otrzymał patent na hamulec tarczowy. Robert Bosch ulepszył wynalezioną w 1860 r. przez Etienne Lenoira świecę zapłonową. Truffault z Paryża wprowadził do użytku amortyzator cierny. Maudslay w Anglii wprowadził na rynek silnik z umieszczonym u góry wałkiem rozrządu i smarowaniem ciśnieniowym.

W 1903 r. holenderska firma Spyker zastosowała hamowanie na wszystkie cztery koła samochodu osobowego. W 1904 r. Ader w Anglii skonstruował udany silnik sześciocylindrowy, a następnie zbudował w Paryżu ośmiocylindrowy silnik widlasty. Sturtevant sporządził w USA trójbiegowy mechanizm przekładniowy. Francuska firma Motoblock połączyła silnik i mechanizm przekładniowy w jedno. W 1907 r. u Rolls-Royce'a wszedł do produkcji Silver Ghost. W 1909 r. zakłady Bleriot we Francji wprowadziły karbidowe reflektory samochodowe, które można było gasić. Od 1912 r. firma Cadillac z USA dostarczała seryjne pojazdy z elektrycznym rozrusznikiem i elektrycznym oświetleniem.

Filozofia metody produkcyjnej H. Forda

"Produkt wypłaca pensje, a kierownictwo organizuje".

1914 W Cleveland (Stan Ohio) zostaje uruchomiony pierwszy pracujący regularnie sygnalizator drogowy. Już w 1868 r. ustawiono na próbę w śródmieściu Londynu urządzenie sygnalizacyjne. Pracowało ono, wysyłając sygnały alarmowe i wyposażone było w czerwone i zielone lampy gazowe, ale eksplodowało wkrótce po próbnym uruchomieniu. Od tej pory nie czyniono już nigdzie prób tego rodzaju. Dopiero teraz w USA zaczyna się faktycznie regulowanie ruchu za pomocą sygnalizatora. Czerwony oznacza "stój", a zielony "wolny przejazd". Nie stosuje się już ramienia odchylnego; używane są stacjonarne elektryczne lampy z barwnymi filtrami.

"Buldog" - traktor na ropę naftową

1921 Firma Heinrich Lanz w Mannheim wypuściła na rynek pierwszy zdolny do działania ciągnik rolniczy z silnikiem na surową ropę naftową o nazwie "Buldog". Ciągnik posiadał jednocylindrowy silnik z głowicą żarową. Miał on przy 500 obrotach na minutę moc 15 KM. Głowica żarowa była najpierw podgrzewana lampą lutowniczą, później elektrycznie ogrzewaną spiralą żarową. Pojazd posiadał stalowe koła. Miały one szerokie płaskie obręcze. Na dwóch tylnych położona była koncentrycznie dodatkowa stalowa osłona i zamontowane zygzakiem płytki stalowe. Na twardym podłożu traktor toczył się na zewnętrznym pierścieniu stalowym, na roli zaś ukośne płytki, działające jak obracające się łopatki, uniemożliwiały poślizg. Do tej pory koła ciągników ślizgały się na gładkim, maziowatym bądź mokrym gruncie do tego stopnia, że prawie połowa mocy silnika była tracona na pokonywanie poślizgu, buksowanie i opory jazdy. Próbowano to pokonywać za pomocą chwytaków, demontowanych przy wyjeździe na drogę. Próby z oponami pełnymi czy wysokociśnieniowymi nie przyniosły poprawy. "Buldog" okazał się pozbawiony tych wad. Jego przednie koła unosiły dwie trzecie całego ciężaru, co zapobiegało przewracaniu się. Napęd na cztery koła i łamany układ kierowniczy, który posiadał traktor od 1923 r., wyprzedzały pod względem konstrukcyjnym swoje czasy. Zbudowano tylko 100 sztuk pojazdu. Szalejąca wówczas w Niemczech inflacja zahamowała produkcję.

1921 Inżynier austriacki Edmund Rumpler wypuścił na rynek krótką serię samochodów osobowych o opływowej karoserii w kształcie kropli wody.

1923 Fabryka Maszyn Augsburg-Norymberga zbudowała pierwszy pojazd drogowy z silnikiem Diesla. Silnik samochodu ciężarowego przy 900 obrotach/min, ma moc 40 KM. Do tej pory paliwo silnikowe ze sprężonym powietrzem było wdmuchiwane do komory spalania silnika Diesla. Zużycie mocy do napędzania koniecznej do tego sprężarki wynosiło aż do 15% mocy silnika. Nie dysponowano jeszcze dojrzałymi technicznie pompami paliwowymi. Teraz to się zmieniło. Pojawiły się uszczelniane metalicznie pompy i pozwoliły na budowę bezsprężarkowych silników Diesla. Pompa tłoczyła materiał pędny bezpośrednio do komory spalania. Silniki stały się prostsze, mniejsze i tańsze.

1923 W USA wprowadzono etylowe paliwo silnikowe z dodatkiem ołowiu, aby zmniejszyć tak zwane "stukanie" silników Otta. Stukanie silnika czterosuwowego , łomocący bądź dźwięczny hałas, było spowodowane tym, że część mieszanki paliwowo-powietrznej zapalała się sama przez się, spalała się w sposób wybuchowy. Przy tym następowało zwiększenie ciśnienia w cylindrze, które z jednej strony zmniejszało moc silnika, a z drugiej zaś strony mogło uszkodzić maszynę. Stukanie wzrastało przy niskiej liczbie obrotów i jednocześnie przy wyższym obciążeniu silnika i zależało od składu materiału pędnego. Dodanie czteroetylku ołowiu poniżej 1%, jak stwierdza Amerykanin Pratt, znacznie zmniejsza skłonności do stukania. Czteroetylek ołowiu jest jednak związkiem trującym.

1923 W Stanach Zjednoczonych wyprodukowano pierwsze elektryczne wycieraczki do samochodów. Poza tym firma Farman wypuściła serwo hamulców. Gwałtownie wzrastający ruch uliczny wymagał polepszenia środków bezpieczeństwa. Oznaczało to z jednej strony troskę o lepszą widoczność także przy złej pogodzie, zaś z drugiej strony konstrukcję niezawodnych hamulców. Wprawdzie w 1895 r. Niemiec Hugo Mayer wynalazł hamulce hydrauliczne, jednakże nie udało mu się wtedy wprowadzić ich na rynek. Zasługa ta przypadła brytyjskiemu inżynierowi Malcolmowi Lougheadowi (Lockheed), który wypuścił teraz skonstruowany przez siebie system hamulców hydraulicznych. W 1924 r. zainstalował go po raz pierwszy Chrysler - jako "ekstra luksusowy" - w swoim samochodzie.

1927  W Niemczech powstał nowy pełnowartościowy syntetyczny kauczuk "Buna". W 1928 r. chemik Karl Waldemar Ziegler opisał tę substancję. Już podczas pierwszej wojny światowej eksperymentował on próbując otrzymać gumę syntetyczną ("kauczuk motylowy"). Próby te były jednak nieudane. "Buna" powstał dzięki polimeryzacji (-> 1936) molekuł butanu w łańcuchy molekułowe. Proces zachodził w obecności sodu (ńatrium) jako katalizatora. Pierwsze litery obu substancji biorących udział w procesie chemicznym utworzyły nazwę produktu. Butadien nie jest zbliżony do wulkanizowanego naturalnego kauczuku; jest to nienasycony węglowodór.

1927 Angielsko-Irańska Spółka Naftowa zdobyła pierwsze duże złoże naftowe w Iraku. Poza tym Turecka Spółka Naftowa odkryła ropę w Kirkuk w północnym Iraku.

Podczas I wojny światowej program eksploatacyjny brytyjsko-niemiecko-tureckiego towarzystwa pomimo trudności rozwijał się, szczególnie w 1917 r. W 1923 r. towarzystwo zdobyło nowe pole naftowe obok Naft Khaneh. W roku 1927 prace prowadzone przez towarzystwo naftowe wyszły poza Iran. Zatoka Perska zyskiwała na znaczeniu.

1927 Produkty powstałe z ropy naftowej, przede wszystkim benzyna, musiały być rozwiezione, gdyż użytkownikami byli najczęściej rozproszeni drobni odbiorcy. Wykorzystano do tego celu istniejący już system dystrybucji, wprowadzony przez Towarzystwo Naftowe (paliwo do lamp). W 1927 r. korzystano z drewnianych beczek, transportowanych głównie pojazdami konnymi. Dostarczano w ten sposób odbiorcom naftę. Benzynę przechowywano w drewnianych zbiornikach w piwnicach. W 1923 r. zbudowano w Hanowerze pierwszą publiczną stację benzynową w Europie. W USA stacje benzynowe powstały już kilka lat wcześniej. Odbiorcami w tych stacjach byli początkowo prywatni przedsiębiorcy transportowi.

1928 W USA Ford Motor Company (1913) wprowadziła na rynek nowy samochód, czterocylindrowy model "A". Jego prototyp"!" został od 1908 r. sprzedany przez firmę w ilości 15 milionów egzemplarzy. Również na amerykańskie rynki wkroczył nowy model Cadillac Motor Car Company z Detroit, pierwszy samochód z napędem synchronicznym (synchronizowana skrzynia biegów). Poza tym producenci przestali robić części błyszczące z niklu, a zaczęli je chromować. Od 1913 r. w budowie samochodów można było zaobserwować liczne modyfikacje. Najważniejsze z nich: 1914 r. - brytyjski inżynier Malcolm Loughead (później Lockheed) skonstruował hamulce hydrauliczne do samochodów ciężarowych. Gwarantowały one jednakową siłę hamowania wszystkich kół.

1930 W przemyśle samochodowym po raz pierwszy możliwe jest głębokie tłoczenie dużych kształtowych części ze stali. Proces ten zyskuje na znaczeniu w taniej, masowej produkcji takich części karoserii, jak błotniki lub dachy samochodów. Przy głębokim tłoczeniu duże stalowe powierzchnie z blachy o odpowiednim przekroju przeciągane są poprzez stalowy stempel. W strefie przeformowania tworzeniu się załamań zapobiega dociskacz. Ważne dla tłoczenia jest równomierne zmniejszanie się przekroju, aby osiągnąć jednakową grubość ścianki. Aby osiągnąć większe pożądane zmiany kształtu tłoczenie odbywa się w kilku etapach. Prace wykonywane są na prasach korbowych lub hydraulicznych. Decydujący dla podatności na głębokie tłoczenie jest skład chemiczny użytej blachy. Przemysł rozwinął, wraz z wprowadzeniem technologii głębokotłocznych, procesy próbne w celu ustalenia podatności na tłoczenie stopów metali. Nowa technologia pozwoliła na zwiększenie produkcji i poprawę jej jakości.

1933 Niemiecka firma Metzeler produkuje możliwe do praktycznego zastosowania opony samochodowe z kauczuku syntetycznego "Buna" (-> 1927). Metzeler wykorzystuje w ten sposób odkrycie, którego dokonał przed I wojną światową. Wtedy eksperymentowano bez powodzenia z ponownym wykorzystaniem zużytej gumy, po 1916 r. także z pierwszymi rodzajami syntetycznego kauczuku.

W Warszawie rozpoczęto produkcję Fiata 508

1934 W Państwowej Wytwórni Samochodów, należącej do Państwowych Zakładów Inżynierii w Warszawie przy ulicy Terespolskiej rozpoczęto licencyjną produkcję Fiata - 508 z 4-cylindrowym silnikiem o mocy 24 KM i pojemności skokowej 995 cm, z czterobiegową skrzynią biegów, osiągającego prędkość 90 km/h, w wersji dwu- i czterodrzwiowej oraz jako furgon o ładowności 300 kg. Średnie zużycie paliwa na 100 km wynosiło ok. 8,1 litra. Po nieudanych próbach współpracy w 1921 r. doszło do podpisania w 1932 r. umowy między włoskim koncernem FIAT a polskim Ministerstwem Spraw Wojskowych. Umowa była zawarta na 10 lat i oprócz samochodu osobowego obejmowała również produkcję samochodu ciężarowego 621 o ładowności 2250 kg lub jako 20-osobowego autobusu. Do koncernu z Turynu należało zaprojektowanie fabryki o zdolności produkcyjnej 2500-3000 pojazdów rocznie, dokumentacji konstrukcyjnej i technologicznej oraz wyposażenie i przeszkolenie polskich techników. Przewidywana produkcja 2 tysięcy samochodów osobowych i ciężarowych rocznie miała być przeznaczona przede wszystkim dla wojska z pewną liczbą pojazdów do użytku cywilnego. Natomiast sprzedaż i obsługę produkowanych przez PZlnż. samochodów oraz samochodów FIAT montowanych w Polsce objęła nowoutworzona włosko-polska Spółka Akcyjna Polski FIAT z siedzibą w Warszawie.

Umowa licencyjna dawała Polakom prawo do używania nazwy "Polski Fiat". W następnych latach po 1934 r podjęto produkcję większego samochodu osobowego 518 oraz ciężarowego 618.

Nowa konstrukcja Volkswagena

1935  Na zlecenie Adolfa Hitlera znany, pochodzący z Austrii konstruktor pojazdów mechanicznych Ferdynand Porsche, konstruuje pierwszy prototyp nowego samochodu, którego filozofię opracował już w roku 1931 i przygotował na własny koszt model taniego i jednocześnie solidnie skonstruowanego o zwartej budowie samochodu osobowego, był to model w zasadzie dostępny dla każdego. Pierwsze próby, które Porsche przeprowadzał z producentem motocykli Zundappem, zakończyły się niepowodzeniem z tego względu, że inżynierowie Zundappa nie zrozumieli jego koncepcji i przekształcili plany techniczne Porsche'a w niefunkcjonalny prototyp. Dzięki materialnemu poparciu Hitlera Porsche'owi udaje się - poza zużyciem benzyny- urzeczywistnienie postawionych celów:
1. prędkość przy pełnym obciążeniu co najmniej 100 km/h (planowano powstanie sieci autostrad -> 1913).
2. miejsce dla 4 do 5 osób.
3. zużycie benzyny poniżej 8 l na 100 km.
4. chłodzenie powietrzem.
5. cena sprzedaży poniżej 1000 marek.
W roku 1936 powstały pierwsze próbne egzemplarze. Posiadały chłodzone powietrzem czterocylindrowe silniki w układzie bokser o pojemności 984 cm' i stopień sprężania 1:5,8. Moc: 22 KM. W ogromnym i dobrze przygotowanym programie testującym przebyły w ciągu 70 dni po 50 000 km.

1936 Pierwszy polski motocykl został skonstruowany w 1932r. przez inż. T. Rudawskiego, a jego produkcję podjęły w tym samym roku Centralne Warsztaty Samochodowe (CWS) w Warszawie. Był to motocykl Sokół 1000-M111 wyposażony w silnik czterosuwowy dwucylindrowy 995 cm3, o mocy 21 KM i maksymalnej prędkości 105 km/h.

Wcześniej, bo już na przełomie 1933/1934r. Ekielski zbudował motocykl "Orlę" o pojemności 350 cm3 z silnikiem Villiersa, wykonany w jednym egzemplarzu, ponieważ nie uzyskał poparcia finansowego ze strony władz.

Automatyczne skrzynie biegów

1939 Amerykański koncern Chrysler uczynił pierwszy krok na drodze do wprowadzenia automatycznych skrzyń biegów, opracowując tzw. Fluid-Drive-System. Pierwsze pomysły zautomatyzowania zmiany przełożenia między silnikiem a napędzaną osią i w związku z tym dopasowania prędkości obrotowej silnika do zakresu obciążenia miały już miejsce na przełomie wieków. W 1939 roku Chrysler swoim systemem Fluid-Drive wyprzedził inne prace badawcze w tej dziedzinie. Automatyczne skrzynie biegów w samochodach upowszechniły się dopiero po II wojnie światowej.

Automatyczna skrzynia biegów samoczynnie zmienia przełożenie w zależności od prędkości obrotowej, przy czym nie ma znaczenia, czy zmiana ta następuje przy minimalnym, czy przy pełnym obciążeniu. Kierowca wybiera tylko określony rodzaj jazdy - do przodu, do tyłu, wolna jazda, normalna jazda.

Czerwiec 1944 Brytyjczycy w czasie lądowania w Normandii wprowadzili do boju specjalne pływające czołgi.
Podczas drugiej wojny światowej większość państw uczestniczących w wojennych zmaganiach wytwarzała czołgi ogólnego przeznaczenia, które wprawdzie były mocno opancerzone i silnie uzbrojone, ale mimo to były bardzo ruchliwe, tak na drodze, jak i w terenie. Należały do nich niemiecki "Tygrys", amerykański "Sherman" i rosyjski "T 34". Posiadały one opancerzenie od 77 do 100 mm i działa od 75 do 88 mm. Obok tego, zwłaszcza Brytyjczycy, konstruowali czołgi specjalne, jak np. czołg wprowadzony do boju w Normandii. Czołgi te miały wielkie "skrzydła wodne". Do akcji weszły także czołgi z miotaczami ognia i czołgi przeciwminowe. Te ostatnie posiadały przed sobą daleko wysunięty, obrotowy wykrywacz min.

Chociaż czołgi były chronione w dużym stopniu przed konwencjonalną bronią i częściowo były nawet szczelne na gazy trujące, to mogły być dość skutecznie atakowane jednak za pomocą nowych broni. Miny, przebijające pancerz pociski z pancerzownic i rakiety niszczyły je, wyłączając skutecznie z walki.

Skuter - nowy pojazd dwukołowy

1946  Włoski producent pojazdów Enrico Piaggio, wraz z wypuszczoną na rynek przez niego Vespą zaprezentował nowy typ zmotoryzowanego pojazdu dwukołowego: skuter. Najważniejszą jego cechą była frontowa ściana ochronna. Zapewniała ona skuteczną ochronę przy praktycznym użyciu pojazdu na jeszcze w dużej części nieasfaltowanych drogach Europy przed kurzem, błotem i żwirem. Oryginalny był bezpośredni napęd bez łańcucha lub innych elementów przenoszenia energii z silnika przez przekładnię na koło napędowe.

1947  W Anglii ukazał się na rynku pojazd terenowy z napędem na wszystkie koła, który był niewiele większy od samochodu osobowego. Filozofia techniczna tego pojazdu nie była ukierunkowana jedynie na optymalne własności jezdne w ciężkim terenie, jak błoto, piach, żwir czy kamienie. Jej celem była również możliwie mała awaryjność i najprostsza obsługa w ekstremalnych warunkach eksploatacyjnych. Tak więc wszystkie szyby były płaskie i w razie potrzeby można je zastąpić szybami okiennymi itd.

W Wielkiej Brytanii zbudowano samochód z turbiną gazową

1948 W Anglii zbudowano "Jet l", pierwszy samochód napędzany turbiną gazową. Już od lat sprawdziły się turbiny gazowe jako napędy samolotów (-* 1939). Do zamontowania w pojazdach byty one dotychczas za duże i przede wszystkim o wiele za głośne. Również "Jet" nie jeździł zbyt cicho. Napęd turbinowy miał dodatni wpływ na skład spalin. Jest on w przeciwieństwie do silników Otto lub Diesla o wiele mniej szkodliwy dla środowiska (z uwagi na ciągły proces spalania). Historia rozwoju turbin gazowych jest stosunkowo krótka. Co prawda zasadę działania odkryto już w 1791 r. w Anglii, to jednak pierwsze napędy stacjonarne pracowały dopiero na początku lat dwudziestych XX wieku, a pod koniec lat trzydziestych latały w Niemczech i Wielkiej Brytanii pierwsze samoloty napędzane turbiną gazową.

Około 1953 Na rynku europejskim - a szczególnie na niemieckim było duże zapotrzebowanie na tanie i ekonomiczne małe samochody.

Już w 1948 r. niemiecki inżynier Hermann Holbein wprowadził na rynek mini-samochód "Champion 250" o pojemności skokowej 250 cm³ i mocy 6 KM. W 1951 roku zwiększył jego pojemność skokową do 400 cm³. Od 1950 r. Carl F.W. Borgward produkował samochód "Lloyd 300" osiągający szybkość 75 km/h, zużywający na 100 km 5,5 1. benzyny. Samochód miał drewnianą karoserię pokrytą sztuczną skórą.

Od 1952 r. Lloyd miał już silnik o pojemności 400 cm³. W 1952 r. Fritz Fend dostarczył na rynek trójkołowiec z kabiną "Messerschmitt" ponieważ była fabryka samolotów rozpoczęła najpierw produkcję samochodów dla inwalidów, a od 1955 r. produkowała samochody o pojemności 191 cm³ dla wszystkich. Zakłady BMW kupiły włoską licencję na małe samochody "Isetta" mające drzwi z przodu. Od 1955 r. były produkowane samochody z jednocylindrowym silnikiem od motoroweru. Hans Glas przedstawił projekt samochodu “Goggomobila”, który już w 1955 r. wszedł na rynek. Miał on silnik o pojemności 250 cm³  lub 300 cm³.

Samochód Kombi' 'Leukoplasthombers''' 'Lloyd 300'', od 1953 r. karoseria drewniana pokryta sztuczną skórą została wzmocniona częściami stalowymi	Mały samochód "BMW 600" z jednocylindrowym silnikiem od motoroweru odznaczał się drzwiami umieszczonymi z przodu

Karoseria z tworzyw sztucznych

1953 Próby prowadzone przez konstruktorów samochodów pozwoliły na wykonanie karoserii całkowicie z tworzyw sztucznych. Znalazły tutaj zastosowanie żywice poliesterowe wzmocnione włóknami szklanymi (-> 1948). Wykorzystanie tworzyw sztucznych do produkcji karoserii ma sens, jeżeli są produkowane krótkie serie - np. samochodów wyścigowych czy dostawczych ze specjalną obudową.

Zastosowanie ich ma również sens, jeżeli uzasadnione jest zmniejszenie ciężaru własnego pojazdu i jego odporność na korozję.

1953  W Monachium po raz pierwszy została wprowadzona w ruchu ulicznym tzw. "zielona fala". Wszystkie lampy sygnalizacyjne na skrzyżowaniach ulic o dużym natężeniu ruchu są ze sobą sprzężone. Jeżeli samochody jadą ze stałą szybkością np. 50 czy 60 km/h - to mogą oczekiwać, że przez każde skrzyżowanie przejadą swobodnie. Tym sposobem można zapobiec ulicznym korkom i zaoszczędzić paliwo. Prowadzi to też do spadku emisji spalin i emisji cząsteczek wydzielanych ze sprzęgła i hamulców.

Nowe bezdętkowe opony

1955  W Niemczech pojawiły się na rynku po raz pierwszy bezdętkowe opony. Opona uszczelniona jest bezpośrednio przez felgę. Wewnętrzna ściana opony pokryta jest gumową warstwą nieprzepuszczającą powietrza. Opony bezdętkowe są bardziej odporne na uszkodzenie niż tradycyjne. Nie zachodzi w nich oczywiście tarcie między dętką a oponą. Są bardziej trwałe. Wymagają jednak specjalnie uformowanej felgi.

Reklama nowej opony bezdętkowej firmy Continental

1956  W niektórych typach samochodów osobowych  (Citroen, Triumph, Jensen) hamulce tarczowe  wyparły  dotąd   powszechnie stosowane hamulce bębnowe. Hamulce tarczowe podobnie jak bębnowe należą do rozpowszechnionego typu hamulców   ciernych. W  hamulcach bębnowych szczęki   dociskane    są    do okrągłego bębna hamulcowego lub do koła. Działają one promieniowo. W przypadku hamulców tarczowych szczęki   hamulcowe naciskają  na tarczę hamulcową. Pod względem technicznym hamulce tarczowe nie są nowością. Zastosowano je już w roku 1906. Zapewniają one lepsze odprowadzanie ciepła i są bardziej skuteczne.

Porsche - w typach RS/RSK z połowy lat 50-tych montowano hamulce tarczowe

2

1 stycznia  1957  Niemieckiemu inżynierowi  Felixowi  Wanklowi udało się uruchomić podczas przeprowadzonej próby wynaleziony przez niego silnik spalinowy z wirującym tłokiem. Wszystkie z  dotychczas stosowanych silników gazowych, benzynowych lub diesla mają tłok poruszający się ruchem posuwisto-zwrotnym. Nie wytwarzają one bezpośrednio momentu obrotowego, lecz siłę przenoszoną przez korbowód na wał korbowy. Silnik Wankla natomiast porusza bezpośrednio  wał. Dotychczas udało się to w silnikach spalinowych o promieniowym zespole napędowym (-» 1930; 1954). Tłok silnika Wankla o sercowatym przekroju z wklęsłozakrzywionymi ściankami ma w swoim centrum okrągły otwór z zębami na obwodzie. Wirujący tłok obraca się mimośrodowo na wale umieszczonym w obudowie. Porusza się on w cyklu czterosuwowym, przy czym w trzech komorach między bokami tłoka a ścianą obudowy zachodzi proces ssania, sprężania, zapłonu i wydechu. Natomiast tłok zazębia się o zęby wewnętrzne.

	Felix Wankel	zobacz też

Bezpieczeństwo na zimowych drogach

1963  Fabryka Kruppa (-> 1926 r.) opracowuje kolce z twardego stopu do opon samochodowych. Kilkumilimetrowej grubości metalowe kolce są umocowane szerokimi płaskimi główkami w odpowiednio uformowanych otworach w profilach opon samochodowych. Przy prędkości jazdy 30 km/godz. po lodzie kolce skracają drogę hamowania z 51 do tylko 23 m. Kolce sprawdzają się również przy gołoledzi. Chociaż w Europie kolce każdej zimy ratują tysiące istnień ludzkich przed śmiercią w wypadkach, ich użycie zostaje wkrótce zabronione, z powodu szkód, jakie wyrządzają na jezdni.

Karoseria samochodu z tworzywa

1967 Niemiecki koncern chemiczny Bayer w Leverkusen wystawia na targach przemysłowych w Hanowerze samochód z karoserią wykonaną w całości z tworzywa sztucznego.

Przy produkcji samochodu trzy czynniki są decydujące przy wyborze tworzywa: spełnienie funkcji (np. waga, trwałość, niezawodność), możliwość produkcji (np. rozciągliwość, automatyzacja, tolerancje przy obróbce), ekonomiczność (koszty materiału i produkcji). Pierwszy czynnik ogranicza użycie tworzyw sztucznych tylko do karoserii i wyposażenia wnętrza pojazdu (z tego 70% karoseria), co stanowi bądź co bądź 44% wagi, jak też do urządzeń dodatkowych, np. pokrycie, przewody, zbiorniki, uszczelki itd. W pozostałym zakresie (izolacja hałasu i ciepła, wyściełanie, osłona wnętrza, uszczelnienie, oparcia, osłona słoneczna itd.) uzupełniają je: PCV, pianki z tworzywa sztucznego, metaakrylowe i winylo butylowe pochodne materiały takie jak tekstylia, guma, drewno, szkło. Termoplasty, jak też tworzywa utwardzalne, wzmocniony włóknem szklanym poliester i wzmocnione kleje bakelitowe wypierają metale. Do karoserii nadaje się szczególnie wzmocniony włóknem szklanym poliester (-» 1948). Zanim Bayer wyprodukował samochód z tworzywa sztucznego, karoserie były wykonywane z GFK (-> 1953). Nie sądzono wówczas, że jest to pierwszy krok do produkcji seryjnej z tworzyw sztucznych, tak natomiast jest z pojazdem Bayera. Tworzywa sztuczne znalazły zastosowanie przy pojazdach specjalnych w małych seriach, przy pojedynczych egzemplarzach sportowych, nadbudówkach Buggy, pojazdach terenowych i innych samochodach dla hobbystów. Próby zastosowania części karoserii z termoplastów w produkcji seryjnej podejmuje dopiero Honda (dla tylnej pokrywy). Próby produkcji przednich osłon z mało kurczliwej żywicy poliestrowej podejmowane są w USA, a Citroen we Francji formuje w próżni części karoserii z zafarbowanego polimeru ABS.

Optymalizacja wtrysku paliwa

1967 Zakłady Volkswagena budują po raz pierwszy seryjnie auta z elektrycznie sterowanym, optymalnym wtryskiem paliwa. Zastosowany tzw. D-Jetronic był wytwarzany od 1958 roku w firmie Roberta Boscha w Stuttgarcie i nawiązuje do patentu firmy Bendix w USA z połowy 1950 roku. Zalety wtrysku paliwa - przy silniku Diesla praktykowane już mechanicznie od 1927 roku - to w silniku Otta wzrost wydajności, zmniejszenie wydzielania spalin i mniejsze zużycie paliwa. Zasada elektronicznego wtrysku jest prosta: elektronika nadaje się do tego, żeby bardzo dokładnie kierować krótkimi procesami. Układ elektroniczny steruje otwarciem zaworu tak długo, aż wypłynie pewna, dokładnie wymierzona ilość paliwa. Trwa to tylko kilka milisekund. Zawory elektromagnetyczne są przesuwane poprzez kontakt w rozdzielaczu zapłonu. Jest to jedyny napęd, którego system potrzebuje. Później w bardziej rozwiniętych modelach ilość wtryskiwanej benzyny jest określona wg zassanych przez silnik objętości powietrza. D-Jetronic reguluje, oprócz przepływu, ciśnienie  benzyny  dokładnie  na 2 bary poprzez obrotową pompę komorową. Włączenie  silnika   na   cykl pracy powoduje   otrzymanie informacji o       prędkości obrotowej   silnika i to bardzo dokładnej bez wpływu zakłóceń. Dalsze sterowanie dla stanu obciążenia silnika następuje na zasadzie   regulatora    niskiego ciśnienia.  Przy tym puszka barometrowa (-» 1849)     mierzy absolutne   ciśnienie w rurze ssącej, przez co zaoszczędza wyższej korekcji (korekcji zazębiania). Obwiednia wykresu obciążenia jest elektronicznie odwzorowywana przez urządzenie sterujące.

Uzyskiwanie ropy z piasku i z łupków

1968 Firma Great Canadian Oil Sand Ltd. uzyskuje po raz pierwszy ropę z piasku roponośnego w tzw. procesie flotacji. W Kanadzie i USA, częściowo w północnej Europie, leżą dotychczas prawie nie wykorzystane, związane z piaskiem i łupkami, rezerwy ropy, które pod względem wielkości mogą się zmierzyć ze znanymi zapasami ropy ziemnej całego świata (w 1968 r. to ok. 300 miliardów ton). Podłoże kanadyjskiej prowincji Alberta liczy już ponad 100 miliardów ton nieoczyszczonej ropy, w Wyoming, Colorado i Utah jest od 120 do 190 miliardów ton. Około połowa tych zapasów jest zdatna do eksploatacji metodą flotacji. Warunki eksploatacji są ekstremalnie ciężkie. Żeby uzyskać jak to już zdarzyło się w Kanadzie kilka lat później, dziennie 8000 t ropy trzeba poddać obróbce 100000 t piasku, dostarczyć do zakładu wzbogacania, umyć gorącą parą i wreszcie znów wywieźć. Przy tym przedsiębiorstwo musi zakładać wyrobisko odkrywkowe aż na 100 m głębokości. Nieuniknionymi następstwami są spustoszenia krajobrazu i jeziora ścieków. Przy rzece Athabaska występuje piasek smołowy na powierzchni ok. 25 000 km. Można przewidzieć, że myślący o ochronie środowiska rząd kanadyjski nie będzie długo znosił takiej rabunkowej eksploatacji. Chociaż eksperci twierdzą, że ok. 1990 r. w 10 lub 15 zakładach przemysłowych będzie się wydobywać w przedstawiony sposób 150000 ton oleju dziennie. (Po kryzysie energetycznym 1973/1974 kanadyjskie urządzenia będą pracować na pełnych obrotach, ale po paru latach nie będą konkurencyjne w stosunku do klasycznych metod pozyskiwania ropy i dlatego metoda ta ulegnie stagnacji).
Z piaskami smołowymi są spokrewnione pola łupkowe, które również ukrywają w sobie potężne zapasy oleju nieoczyszczonego. W USA szuka się sposobu, żeby je wykorzystać, ale dotychczas się to nie udaje. Jedyne złoże łupkowe ropy na świecie, przez kilka dziesięcioleci eksploatowane leży w Hesji w pobliżu Darmstadt.

Pojazd księżycowy

10 listopada 1970 W ZSRR wystartowała rakieta, która wyniosła sondę kosmiczną "Łuna 17" na Księżyc. W sondzie znajdował się automatyczny pojazd-laboratorium. "Łunochod l", który opuścił sondę zjeżdżając po specjalnej rampie i przez okres jednego roku wykonywał badania na Morzu Deszczów. Zbierał on informacje na temat struktury, fizycznych właściwości i chemicznego składu skał księżycowych, mierzył promieniowanie Roentgena emitowane przez poszczególne gwiazdy, jak również kosmiczne promieniowanie tła (-» 1911), wykonywał fotografie. Zebrał próbki skał z 500 różnych punktów na powierzchni Księżyca, wykonując w tym celu wiercenia na głębokość do jednego metra. Wszystkie wyniki analiz były przesyłane na Ziemię drogą radiową. Poza układem kierowania jazdą i urządzeniami radiowymi, pojazd dysponował automatycznym sprzętem pomiarowym i analizującym oraz urządzeniami pobierającymi próbki. Po zakończeniu misji został on sprowadzony na Ziemię .

Radziecki pojazd-laboratorium "Łunochod l" podczas pracy na Księżycu. Po zakończeniu swojej misji został on sprowadzony na Ziemię

26 lipca 1971  Podczas piątej amerykańskiej ekspedycji na Księżyc, która odbyła się w dniach od 26 lipca do 7 sierpnia, kosmonauci David Scott i James Irwin wykorzystywali do poruszania się po powierzchni tego satelity Ziemi specjalnie w tym celu skonstruowany pojazd księżycowy. Sprowadzony podczas misji Apollo 15 pojazd "Lunar Rover" miał napęd zasilany z akumulatorów i zasięg 92 km. Ważył 209 kg i miał bardzo delikatną konstrukcję. W warunkach ziemskich pod ciężarem kierowcy uległby on zgnieceniu. Na Księżycu kierowca ma zaledwie jedną szóstą swojej ziemskiej wagi.

"Lunar Rover Vehicle" na Księżycu. Astronauta z Apollo 15 James Irwin sprawdza wyposażenie pojazdu księżycowego.

Ok. 1972 Niektórzy eksperci przewidzieli pesymistycznie, że w ciągu niewielu dziesiątek lat wyczerpią się zasoby wielu surowców naturalnych - zwłaszcza metali kolorowych. Doprowadziło to miedzy innymi do forsownego przerabiania na nowo rosnących odpadów (z ang. recycling - przywracanie do użytku).

Ważniejsze surowce poddawane są wtórnemu przerobowi: żelazo stal. Do wytworzenia jednej tony surówki potrzeba około 140 m3wody, z czego 115 m3 wody jest oczyszczone i kierowane ponownie do produkcji. 200 milionów ton żużla wielkopiecowego rocznie jest wykorzystywane do budowy dróg, pyły hutnicze są przerabiane w przemyśle cementowym. Bogate w fosfor żużle są przerabiane na nawozy sztuczne. Metale nieżelazne: miedź, nikiel, ołów, cyna, cynk itd. są użytkowane w różnej formie (kable, akumulatory i inne). Odpowiednio skomplikowane są też procesy ich odzyskiwania. Chemia organiczna - liczba stosowanych oraz znajdujących się w opracowaniu procesów odzysku surowców w przemyśle chemicznym jest ogromna. Bardzo ważny jest między innymi odzysk produktów odpadowych przy pozyskiwaniu siarki. Zawierają one na przykład żelazo, miedź, a nawet metale szlachetne.

Tworzywa sztuczne, papier, tektura, tekstylia i szkło - te materiały są przeważnie przerabiane w przemyśle bezpośrednio na miejscu. Największa ilość starych materiałów pochodzi z gospodarstw domowych. Tutaj obok akcji zbierania papieru i szkła do specjalnych pojemników, pracuje się nad skonstruowaniem urządzeń sortujących zużyte materiały i odpady (-> 1980). Są w użyciu również komposty produkowane z odpadów pochodzenia organicznego - jako wartościowy nawóz torfowy.

Wraki samochodów na złomowisku	Rozdrobnione złomowisko

Kryzys energetyczny - bilans rezerw

1974  Zimą 1973/1974 doszło do światowego kryzysu energetycznego, po tym jak w USA i niektórych krajach wydobywających ropę naftową powstał niedobór surowców kopalnych. Spowodowało to eskalację cen ropy naftowej na rynkach światowych. Reakcją były środki mające na celu oszczędzanie energii, jak również staranne przebadanie rezerw kopalnych nośników energii. Wyniki tego bilansu były zaskakujące i niepokojące. Poniżej przedstawimy wyniki analizy w zakresie wydobycia i rezerw ropy naftowej i gazu ziemnego, ponieważ zapasy węgla kamiennego świata i tak wystarczą na następne tysiąclecia. Po raz pierwszy od prawie 30 lat w 1974 r. zmniejszyło się zużycie energii na świecie. Zużyto ok. trzech procent mniej niż w roku ubiegłym. Była to reakcja użytkowników energii na wzrost cen na międzynarodowym rynku nośników energii, wywołany przez wzrost cen surowej ropy naftowej. Zużycie ropy naftowej na świecie osiągnęło około 2,66 miliardów ton, mniej więcej 89 milionów ton mniej niż w roku poprzednim. Najsilniejszy spadek odnotowano w krajach przemysłowych świata zachodniego. W Europie Zachodniej zużycie ropy naftowej obniżyło się prawie o dziesięć procent, w Ameryce Północnej o więcej niż trzy, a na Dalekim Wschodzie/Australii o dwa procent. Natomiast przyrost zanotowały kraje bloku wschodniego i Chińska Republika Ludowa   ( + 6,5 %). W porównaniu z rokiem poprzednim wydobycie ropy naftowej wynoszące 2,87 miliarda ton pozostało prawie niezmienne. Tym samym wynosiło ono o prawie 200 milionów ton, tj. siedem procent powyżej zużycia. Pomimo wydobycia wznoszącego na koniec 1974 r. 97,3 miliarda ton znane rezerwy ropy naftowej na świecie były o niecałe dwanaście miliardów ton bądź o ok. 14 % wyższe niż w roku poprzednim. Wydobycie gazu ziemnego wzrosło w 1974 r. o ok. 3,5 % na 1313 miliardów metrów sześciennych. Jednakże również znane rezerwy gazu ziemnego w stosunku do roku poprzedniego wzrosło o 17 % na 67 580 miliardów metrów sześciennych.

Napęd elektryczny w samochodzie

1974  Daimler-Benz i inne firmy podjęły konstruowanie samochodów elektrycznych (-> 1881). Pomysły te powstały pospiesznie pod wpływem docierających do świadomości opinii publicznej poglądach o uciążliwościach dla środowiska naturalnego (-» 1972) spowodowanych przez ruch drogowy. Jednakże samochód elektryczny, to też wątpliwe rozwiązanie. Po pierwsze drogie małe pojazdy dysponują jedynie bardzo ograniczonym zasięgiem. Ale przede wszystkim prąd ładowania akumulatorów musiałby być wytwarzany w elektrowniach, które mogą wpływać negatywnie na środowisko naturalne, silniej niż stosowane silniki spalinowe.

Silnik z turboładowaniem

1974  Jako seryjny samochód osobowy z turboładowaniem niemiecka firma Porsche wypuściła model samochodu sportowego 911 (typ 930). Turbozespół ładujący jest turbiną na gazy wylotowe, która z powodu niecałkowitego rozprężenia spalin w silniku spalinowym wykorzystuje jeszcze istniejącą energię. Zastosowano go, aby sprężyć ("doładować") mieszankę paliwa i świeżego powietrza przed spaleniem w silniku w celu zwiększenia wydajności. Turbodoładowanie zwiększa sprawność.

Do samochodu przyszłości

1983  Amerykański producent samochodów Buick zbudował Questor, tzw. Dreamcar, który zademonstrował wszystkie możliwe cechy samochodu osobowego przyszłości. Tego rodzaju "samochody marzeń", są tym, co prowadzi przemysł samochodowy do ulepszania konstrukcji. Jakie metody prowadzą do powstania samochodu pokazuje na przykładzie kolejnych faz seria obrazków, przedstawiająca niemieckiego producenta BMW. Prawie wszystko co nowe, co może przynieść przyszłość, łączy w sobie Questor. Zamiast kluczyków zastosowano maleńkie urządzenie laserowe. Jeżeli jego promień trafi z pewnej odległości w odbiornik samochodu, karoseria uniesie się o 15 cm, przez co ułatwi wsiadanie. Otwierają się zamki blokujące drzwi i otwierają się drzwi od strony kierowcy. Osobisty sygnał posiadacza samochodu i kluczyków ustawia fotel kierowcy. Kiedy już kierowca wsiądzie do samochodu, karoseria opada. Przy pomocy laserowego kluczyka kierowca uruchamia silnik. Zanim zostanie on uruchomiony to jeden z 14 mikroprocesorów przeprowadza "sprawdzanie wstępne". Sprawdza on stan wody w chłodnicy, napięcie w akumulatorze, poziom oleju, poziom wody w spryskiwaczach, hamulce itp. Monitor na tablicy rozdzielczej Questora pokazuje zmierzone wartości. Silnik zaczyna pracować, a monitor wyświetla inne funkcje. Pokazuje np. co dzieje się za samochodem. Elektroniczna kamera zastępuje tradycyjne lusterko. Jednocześnie aktywizuje się "centrum nawigacji", pokazywane są dane, np. mapa i proponowana trasa. Sensory mierzą warunki na drodze (sucha - mokra nawierzchnia, lód, jakość nawierzchni), co również pokazywane jest na monitorze. Pod wpływem szybkości unosi się przód samochodu, aby poprawić aerodynamiczną linię auta.

Początek ery robotów

1983 W Zakładach Volkswagena w Wolfsburgu została oddana do użytku hala montażu końcowego, w której pracują przede wszystkim roboty przemysłowe   (-> 1977). Hala ta bardzo szybko stała się sławna w kręgach fachowców. VW to największy w Niemczech producent przemysłowych robotów. Wykorzystuje on te produkty przede wszystkim na swoje potrzeby.

Definicję robota przemysłowego sformułował między innymi Związek Niemieckich Inżynierów (VDI) już w grudniu 1981 r. - "roboty przemysłowe to uniwersalne automaty poruszające się dzięki licznym osiom, kolejność ich ruchów jest zaprogramowana i dzięki sensorom są one kierowane. Wyposażone w uchwyty, narzędzia lub inne elementy mogą wykonywać różne zadania". W ramach tej definicji nie są robotami przemysłowymi np. urządzenia układające, wkładające, które wykonują swoje zadanie wg ustalonego wcześniej programu, podobnie jak telemanipulatory. Głównymi producentami robotów przemysłowych są: Japonia, USA, RFN i Szwecja. W 1983 r. w Japonii wykorzystywano 14250, co stanowiło 62,7% wszystkich robotów na świecie. Następnie USA - 4100 (18,1%,), RFN - 1420 (6,2%), Szwecja - 940 (4,1%), Francja - 600 (2,6%), Wielka Brytania - 371 (1,6%), Włochy - 353 (1,5%), Kanada - 250(1,1%). Roboty przemysłowe nie upowszechniły się tak szybko jak zakładano. Ich zastosowanie skoncentrowane jest tylko w kilku dziedzinach. Są one przy tym zróżnicowane z uwagi na narzędzia i urządzenia pomocnicze. Najczęściej używane są do prac spawalniczych oraz malowania natryskowego. Znalazły również zastosowanie przy załadunku i rozładowywaniu maszyn, w przemyśle samochodowym, elektrycznym i budowy maszyn w prostych centrach obróbczych. Wiele zastosowań dotyczy głównie manipulatorów, które wykonują proste czynności w procesach produkcyjnych uciążliwych dla człowieka oraz pracach, które zagrażają zdrowiu ludzkiemu, np. reaktory czy elektrownie atomowe.

Robot przemysłowy u Volkswagena

1984  Pod określeniem ABS (system antyblokujący) wszedł na rynek   elektronicznie    regulowany i hydraulicznie sterowany nowego rodzaju samochodowy układ hamulcowy, którego istota polega na przeciwdziałaniu blokowania kół przy naciśnięciu - także przy hamowaniu pełnym przy gołoledzi - pedału hamulca, aby utrzymać prowadzenie boczne   i   tym samym zwrotność samochodu. Jednocześnie może  być osiągnięte  dowolne opóźnienie hamowania zależne od tarcia potoczystego między kołem i nawierzchnią     drogi. ABS działa wykorzystując sensory analizujące prędkości obrotowe kół i elektroniczny przyrząd regulujący, który porównuje liczbę obrotów koła ze stałą wartością graniczną. Regulator steruje zaworami elektromagnetycznymi, które zmniejszają ciśnienie w układzie hamulca tuż przed zablokowaniem koła.

Największy na świecie symulator pojazdów

1985 Po siedmioletnim okresie budowy w zakładach Daimler-Benz w Berlinie Marienfelde uruchomiono najnowocześniejszy na świecie symulator pojazdów. Wydatki inwestycyjne wyniosły 25 mln DM. Podobnie jak w symulatorze lotniczym lub hamburskim symulatorze okrętowym (-> 1982) występujące w prawdziwym pojeździe przyspieszenia wzdłużne i poprzeczne i kąt nachylenia przeniesiono na makietę. W tym celu ustawiono na sześciu hydraulicznych wzbudnikach wielką kopułę imitującą wnętrze pojazdu o wadze 3,71, średnicy 7,4 m. Mogą one zmieniać sześć stopni swobody określających położenie kopuły, np. podnosić do góry o prawie 2,5 m, przechylać i obracać. Kierowca patrzy na jednolity, 180-stopniowej szerokości obraz drogi, po której jedzie i okoliczny krajobraz, który wytwarzany jest przez komputer obrazowy i rzucany na ekran z 80 kineskopów projekcyjnych. To jak symulator swoimi ruchami musi podążać za nakazami kierowcy, komputer dynamiki ruchu oblicza 100 razy na sekundę według systemu 2 000 matematycznych równań. Komputer obrazowy 50 razy na sekundę tworzy nowy obraz, jaki wynika z prędkości jazdy, kierunku drogi i ruchów kierownicy. Obraz jest wprawdzie wytwarzany syntetycznie, ale na tyle zgodnie z naturą, aby stworzyć iluzję prawdziwej jazdy. Został również napisany program, który symuluje zachowanie się innych użytkowników drogi we wszystkich dających się tylko pomyśleć sytuacjach. Komputer stwarza także różne warunki pogodowe i drogowe. Odgłosy jazdy są także symulowane. Zakrojone na wielką skalę urządzenie w Berlinie służy niezwykle wielostronnym studiom nad bezpieczeństwem ruchu drogowego.

Symulator pojazdów Zakładów Daimler-Benz w Berlinie; system badający bezpieczeństwo ruchu drogowego

Nowa deska rozdzielcza

1985 W Europie i Japonii weszły na rynek pierwsze samochody osobowe z "komputerem pokładowym".

Zwykłe urządzenia wykazujące w polu widzenia kierowcy zostały zastąpione przez tablicę LCD (wyświetlacz na ciekłych kryształach -» 1971). Pokazuje ona konwencjonalne dane o ruchu samochodu w formie cyfr, graficznie w kształcie pasów lub wycinków. Oprócz tego do wyboru można zaprezentować na wyświetlaczu liczne parametry obliczone przez mikroprocesor (-» 1971). Mogą to być np.: dzienna wydajność kilometrowa, przeciętna prędkość, zużycie benzyny przeciętne i w danej chwili, przypuszczalny czas podróży do osiągnięcia celu. Przez komputer można zoptymalizować sposób jazdy według określonego punktu widzenia (oszczędność, tempo i in.). Zaawansowane modele będą wkrótce proponować kompletny serwis pilotujący do jazdy na dalekich odległościach i po aglomeracjach miejskich. Na specjalnych mapach terenowych i drogowych da się odczytać optycznym czytnikiem laserowym kod miejscowości docelowej. System określania pozycji komputera pokładowego przez magnetyczne pole ziemskie bądź sygnały namiaru radiowego ustalą aktualną pozycję pojazdu i porównają ją z pozycją docelową, podając graficznie na wyświetlaczu wszystkie dane.

1985  W Europie weszły na rynek pierwsze samochody osobowe z katalizatorami spalin. W USA były one wprowadzone już od wielu lat. Spaliny w obszarze temperatur od 100 do 300 °C muszą przejść przez rurę wylotową z tlenku glinowego katalizatora (-» 1901) - najczęściej o zawartości 0,1 do 0,2 platyny (lub palladu). Spalają się przy tym gazy organiczne (węglowodory, aldehydy itd.) i tlenek węgla na dwutlenek węgla i wodę. (cytuję za Kroniką Techniki - przyp. webmastera) Zakłada się przy tym zastosowanie bezołowiowej benzyny, ponieważ alkile ołowiu i halogenki alkilowe czynią katalizator nieprzydatnym. Wprowadzenie samochodów z katalizatorem wymaga więc wyrównania zapotrzebowania na paliwo bezołowiowe.

Auto elektryczne w Nicei

1990 Szeroki wybór samochodów do wynajęcia został we francuskim mieście Nicea wzbogacony o auto elektryczne. Ten jednoosobowy pojazd długości 220 cm może rozwinąć prędkość 54 km/h. W tym nadmorskim mieście samochód typu "Reva" można wypożyczyć z parkingu, posługując się wykupioną wcześniej kartą magnetyczną, jeżeli właśnie potrzebne jest nam wynajęte auto.

1991 Samochód ciężarowy z napędem elektrycznym przedstawiły firmy Isuzu Motor i Coop. Dotychczasowe badania nad skonstruowaniem takiego pojazdu (-> 1988), pozwoliły zaprezentować samochód pokonujący odległość 50 km przy jednorazowym ładowaniu akumulatorów

Kronika Techniki w wydaniu z 1992 roku kończy przedstawianie ważnych wydarzeń technicznych świata na roku 1991. Od tego czasu upłynęło już sporo lat. Powstało wiele nowych, ciekawych konstrukcji. Jeśli natknę się na nowsze wydanie Kroniki Techniki, to z całą pewnością będę spieszył z uzupełnieniem powyższego artykułu. Dziś zachęcam wszystkich do czytania Kroniki Techniki, bo jest to prawdziwa kopalnia wiadomości.

początek strony